Salah seorang ulama Melayu yang aktif di Makkah dan terkemuka kerana pemikiran-pemikiran
politik ketemporarianya ialah Sheikh Abdul Qadir Al-Mandili. Ketika kebanyakan ulama di
Masjidil Haram masih bercakap soal isu-isu biasa agama, Sheikh Abdul Qadir telah
memperkatakan tentang masalah menghantar anak-anak ke sekolah Inggeris, kewajipan
menegakkan negara Islam, kewajipan menyertai parti Islam.
Masalah memilih pemimpin bukan Islam dan juga isu judi loteri yang dianjurkan oleh Umno
pada dekad 1950-an. Fatwa-fatwa tegas beliau menyebabkan berlakunya polemik hukum dengan
ulama Umno dan akhirnya karya beliau diharamkan di negara ini. Kerana kesedaran yang
sama juga, Sheikh Abdul Qadir telah menubuhkan PAS cawangan Makkah pada 1954 yang
dianggotai oleh orang-orang Melayu di Makkah dengan beliau sendiri mengetuainya.
Sheikh Abdul Qadir bin Abdul Mutallib bin Hassan adalah seorang ulama besar kelahiran
Sigalangang, Tapanuli Selatan iaitu sebuah wilayah di Sumatera Utara. Dikenali sebagai
Al-Mandili kerana berketurunan Mendailing. Beliau lahir pada 1910 dalam keluarga petani
dan mendapat pendidikan awal di Sekolah Belanda pada 1917 dan lulus darjah Lima pada
1923. Pada 1924, beliau berhijrah ke Kedah kerana mendalami ilmu agama.
Pada mulanya beliau berguru dengan Tuan Guru Haji Bakar Tobiar, di Pondok Penyarum,
Pendang, kemudian berpindah ke Pondok Air Hitam di bawah bimbingan Tuan Guru Haji Idris
dan Lebai Dukun. Pada 1926, Sheikh Abdul Qadir memasuki Madrasah Darul Saadah Al-
Islamiyah (Pondok Titi Gajah ) yang ketika itu baru diambil alih oleh Sheikh Wan Ibrahim
Abdul Qadir (Pak Chu Him) yang terkenal itu. Beliau berguru dengan Pak Chu Him selama 10
tahun sehingga diterima sebagai guru pembantu di pondok ini sekitar 1934. Sesudah 10
tahun di Titi Gajah, Sheikh Abdul Qadir berhasrat untuk berguru dengan abang Pak Chu
Him, Sheikh Wan Ismail Abdul Qadir (Pak Da ‘Ali), seorang ulama besar di Makkah ketika
itu. Pada 1936, beliau bertolak ke Makkah dan berguru dengan beberapa ulama besar
seperti Pak Da ‘Ali Al-Fathani, Sheikh Al-Maliki, Sheikh Hassan Al-Mashat, Sheikh
Muhammad Al-Arabi, Sheikh Syed Al-Alawi dan Sheikh Mohamad Ahyad. Turut menjadi gugu
beliau ialah Sheikh Hasan Yamani, Sheikh Mohamad Nur Saif, Sheikh Yasin Isa Al-Fadani,
Sheikh Abdullah Lahji dan Sheikh Zakarian Abdullah Bela. Akhirnya, beliau diterima
sebagai guru di Masjidil Haram dan dikatakan sebagai seorang ulama ”yang bersangatan
alim” dan digelar oleh Tuan Guru Haji Husein Che Dol sebagai “al-Alim al-Fadhil wa al-
Abdi al-Kamil As-Syeikh Abdul Qadir bin Abdul Mutalib Al-Mandili al-Indonesi” yang
menggambarkan keilmuan beliau.
Sepanjang menjadi guru di Masjidil Haram selama hampir 30 tahun, Sheikh Abdul Qadir
terkenal kerana alim dalam perbagai cabang ilmu sehingga beliau pernah ditawarkan dengan
pelbagai jawatan termasuk sebagai guru agama di Cape Town, Afrika Selatan. Presiden
Sukarno pernah menawarkan kepada beliau sebagai Mufti Indonesia, manakala Al-Malik Saud,
Raja Arab Saudi menawarkan jawatan sebagai Qadi Al-Qudat dengan gaji yang besar, tetapi
beliau menolak kerana ingin menumpukan perhatian kepada pengajaran di Masjidil Haram.
Ini sesuai dengan gelaran yang beliau sendiri pakai iaitu “Khuwaidam talabah al-ilmu
as-syarif bil Harami al-Makki (Khadam kecil bagi penuntut ilmu di Masjidil Haram)”.
Selain mengajar, satu keistimewaan Sheikh Abdul Qadir adalah kebolehan beliau
menghasilkan karya-karya agama. Sepanjang mengajar di Makkah, beliau berkarya
menghasilkan 24 buah karya dalam bahasa Melayu dan Arab, termasuk enam buah karya
terjemahan. Tulisan beliau mencakupi bidang usuludin, fiqh, politik, pendidikan,
perundangan dan akhlak.
Antara karya kontemporari beliau ialah “Risalah Pokok Qadyani” yang mendedahkan
kesesatan dan bahaya ajaran Mirza Ghulam Ahmad Qadyani. Beliau turut mengkritik
pemikiran Kaum Muda dalam bukunya “ Sinar Matahari Buat Penyuluh Kesilapan Abu Bakar
Al-Asy’ari” (1958) dan “al-Mazhab atau Tiada Haram Bermazhab” (1958). Sheikh Abdul Qadir
juga menghasilkan sebuah buku “Siasah dan Loteri dan Alim Ulama” (1962) untuk
menjelaskan hukum berkaitan judi loteri anjuran Umno dan juga Loteri Kebajikan
Masyarakat yang ditaja oleh kerajaan Perikatan ketika itu untuk mengutip dana bagi
membina masjid dan sekolah agama. Oleh kerana ketika zaman kemasyuran beliau itu, Tanah
Melayu baru mencapai kemerdekaan, Sheikh Abdul Qadir turut menulis tentang undang-
undang, politik dan kenegaraan Islam. Beliau telah menghasilkan sebuah buku “Islam:
Agama dan Kedaulatan (1959) untuk menjelaskan tentang pemikiran politik dan kenegaraan
Islam. Buku ini diterbitkan semula oleh Pak Chu Him pada 1962 selepas beberapa polemik
dengan Abdul Rahman Merbok, seorang ulama Umno. Fatwa-fatwa politik beliau juga
disiarkan dalam buku ini, termasuk polemik yang timbul itu.
Sebelum itu pada 1956, Sheikh Abdul Qadir mendahului ulama-ulama lain apabila
memperkatakan tentang masalah ideologi ciptaan manusia seperti kapitalisme, sosialisme
dan komunisme serta percanggahannya dengan aqidah dan pemikiran Islam. Persoalan ni
diperkatakan dalam buku terjemahannya, “Pendirian Agama Islam” (1956). Dalam cetakan
kedua buku ini pada 1957, beberapa ulama telah memuji tindakan Sheikh Abdul Qadir dalam
menyelamatkan aqidah umat Islam ini.
Ketika orang Melayu sedang sibuk memperkatakan tentang pengisian kemerdekaan, Sheikh
Abdul Qadir pada 1961 talah membuat lonjakan besar dalam bidang kenegaraan apabila
menghasilkan sebuah karya yang menolak undang-undang Barat untuk dikuatkuasakan ke atas
umat Islam. Karyanya bertajuk “Kebagusan Undang-undang Islam dan Kecelaan Undang-undang
Ciptaan Manusia (1961)” cuba menjelaskan kepada orang Melayu tentang keadilan dan
kebaikan undang-undang Allah serta masalah kemasukan dan penerimaan undang-undang
penjajah di negara ini.
Buku lain yang ditulis oleh beliau adalah “Senjata Tok Haji dan Tok Lebai” (1949),
“Pembantu Bagi Sekalian Orang Islam Dengan Harus Membaca Quran dan Sampai Pahalanya
Kepada Sekalian Yang Mati” (1950), “Tuhfat Al-Qari Al-Muslim Al-Mukhtarah Mimma Ittifaqa
Alaih Al-Bukhari wa Muslim” (1952), “Bekal Orang Yang Menunaikan Haji” (1953) dan banyak
lagi penulisan sehigga tahun 1962.
Dengan pemikiran politik beliau yang begitu terkehadapan berbanding para ulama yang
lain, Sheikh Abdul Qadir bukan sahaja berjaya menghasilkan karya-karya politik,
pemikiran Islam dan fiqh semasa, tetapi turut terlibat secara langsung dalam gerakan
politik Islam. Sheikh Abdul Qadir telah mempengaruhi murid-muridnya di Makkah supaya
menolak pemikiran nasionalsme, menolak undang-undang penjajah, menolak kepemimpinan
bukan Islam, mewajibkan perjuangan menegakkan negara Islam serta mewajibkan umat Islam
menyertai PAS.
Beliau sendiri menyertai PAS Cawangan Makkah pada tahun tersebut ketika Yang Dipertuan
Agung PAS, Dr Haji Abbas Alias memimpin pasukan kesihatan jemaah haji Tanah Melayu pada
1954. Sheikh Abdul Qadir turut dipilih sebagai Ketua PAS Makkah sehingga beliau
menghidap penyakit ganjil di kakinya yang membawa kepada kematian beliau pada 18
Rabiulakhir 1385 (1965).
Antara murid beliau yang terkenal ialah Tuan Guru Haji Abdul Rahman Sungai Durian,
Kelantan dan Tuan Guru Haji Umar Daud Meranti. Salah seorang anak beliau, Syeikh
Muhammad al-Mandili merupakan guru agama di Masjidil Haram sekarang ini.
Syeikh Abdul Qadir al-Mandili Guru di Masjidil Haram
http://3.bp.blogspot.com/-zA0tisY-zmw/TYjk2j3-
4cI/AAAAAAAAASM/QjBjwE11a10/s400/sheikh_kader_mendeli.jpg
Bukan sedikit tokoh-tokoh ulama yang berketurunan Mandailing berhijrah ke Tanah Melayu.
Antara tokoh terawal yang datang ke Tanah Melayu ialah Syeikh Junid Thala. Tokoh besar
ini lahir pada tahun 1314 Hijriyyah bersamaan dengan 1897 Masehi. Beliau merupakan
pendiri Madrasah ad-Diniyah di Padang Rengas, Kuala Kangsar Perak. Madrasah ini pernah
menjadi pusat gerakan menentang penjajah satu masa dahulu.
Tokoh selanjutnya ialah Syeikh Abdul Qadir Bin Abdul Mutollib Al-Indonesi Al-Mandili.
Beliau pernah menimba ilmu di Kedah dan kemudiannya menjadi tenaga pengajar di Masjidil
Haram. Walaupun menjadi guru di Masjidil Haram, hubungan beliau dengan alim-ulama dan
para penuntut ilmu di Alam Melayu sangat akrab. Beliau sangat mengambil berat tentang
perkembangan semasa samada dari segi agama mahupun politik di Alam Melayu.
Nama penuh ulama ini ialah Abdul Qadir bin Abdul Mutollib bin Hassan. Beliau dilahirkan
pada tahun 1910 Masehi di Sigalangang, Tapanuli Selatan sebuah wilayah yang terletak di
bahagian Sumatera Utara dalam Pulau Sumatera. Latar belakang keluarganya adalah dalam
bidang asas tani. Syeikh Abdul Qadir mendapat pendidikan awal di Sekolah Belanda pada
tahun 1917 dan lulus Darjah Lima pada tahun 1923. Setahun selepas itu beliau berhijrah
ke Kedah untuk mendalami ilmu agama.
Di peringkat awal, beliau menimba ilmu kepada Tuan Guru Haji Bakar Tobiar di Pondok
Penyarum, Pendang. Selepas itu beliau berpindah ke Pondok Air Hitam untuk menimba ilmu
kepada tokoh ulama di situ iaitu Tuan Guru Haji Idris dan Lebai Dukun. Pada tahun 1926,
Syeikh Abdul Qadir memasuki Madrasah Darul Saadah Al-Islamiyah (Pondok Titi Gajah ) yang
pada waktu itu dipimpin oleh Syeikh Wan Ibrahim Abdul Qadir yang lebih terkenal dengan
panggilan Pak Chu Him) oleh masyarakat setempat. Beliau menadah kitab kepada Pak Chu Him
selama 10 tahun. Beliau sangat tekun belajar dan amat ringan tulang. Pada musim cuti,
beliau akan bekerja mengambil upah memukul padi kerana pondok itu terletak di dalam
kawasan padi. Diriwayatkan bahawa telah menjadi amalan beliau untuk menghafaz sambil
memukul padi. Tidak hairanlah beliau menjadi anak murid kesayangan Pak Chu Him
Selanjutnya beliau menjadi guru pondok membantu Pak Chu Him mengajar di situ tetapi
dalam tempoh yang tidak lama. Ini adalah kerana beliau mengambil keputusan untuk
berangkat ke Makkah untuk menimba ilmu kepada kakanda Pak Chu Him iaitu Syeikh Wan
Ismail Abdul Qadir atau lebih dikenali sebagai Pak Da ‘Ail. Pak Da ‘Ail pada ketika itu
merupakan tokoh ulama besar di Makkah. Pada tahun 1936, beliau bertolak ke Makkah dan
setibanya di sana, beliau bukan sahaja berguru dengan Pak Da ‘Ail tetapi juga tokoh-
tokoh ulama lain seperti Syeikh Al-Maliki, Syeikh Hassan Al-Masyat, Syeikh Muhammad Al-
Arabi, Syeikh Sayyid Al-Alawi, Syeikh Muhammad Ahyad, Syeikh Hasan Yamani, Syeikh
Muhammad Nur Saif, Syeikh Umar Hamdan Mahrusi, Syeikh Yasin Isa Al-Fadani dan Syeikh
Abdullah Lahji. Dengan mendampingi ulama-ulama besar ini, beliau telah mendalami ilmu
khususnya dalam bidang Tauhid, Tasawwuf, Fiqh dan Hadith. Ketika berada di Makkah beliau
tambah tekun belajar. Diriwayatkan masanya banyak dihabiskan di Masjidil Haram dengan
mengaji, menghafaz, mengerjakan tawaf dan minum air zam-zam Saking alimnya beliau yang
menguasai pelbagai bidang ilmu maka beliau kemudiannya diterima menjadi guru di Masjidil
Haram. Bukan calang-calang orang menjadi guru agama di Masjidil Haram kerana Masjidil
Haram menjadi tempat perhimpunan alim-ulama untuk menimba ilmu. Syeikh Abdul Qadir telah
mendapat pengiktirafan tokoh-tokoh ulama di Makkah sehingga beliau diberi izin untuk
mengajar di kota suci itu. Disebabkan itulah beliau telah digelar oleh seorang tokoh
ulama Kedah iaitu Tuan Guru Haji Husein Che Dol[1] sebagai "al-Alim al-Fadhil wa al-Abdi
al-Kamil As-Syeikh Abdul Qadir bin Abdul Mutollib Al-Mandili al-Indonesi" yang
menggambarkan tingginya tahap keilmuan beliau. Halaqah pengajiannya sentiasa mendapat
tempat di hati para penuntut ilmu khususnya penuntut yang datang dari Alam Melayu.
Halaqah beliau dikatakan sentiasa penuh, tidak pernah kurang dari 200 orang pelajar.
Beliau mengajar pelbagai bidang ilmu termasuklah ilmu Nahu, Sorof, Hadith, Musthalah
Hadith, Tafsir, Fiqh Syafi`i dan sebagainya.
Ketika menjadi guru di Masjidil Haram, Syeikh Abdul Qadir pernah ditawarkan dengan
pelbagai jawatan termasuk sebagai guru agama di Cape Town, Afrika Selatan. Presiden
Sukarno dikatakan pernah menawarkan kepada beliau jawatan Mufti Indonesia manakala Al-
Malik Saud, Raja Arab Saudi menawarkan jawatan sebagai Qadhi Al-Qudat dengan gaji yang
besar tetapi beliau menolaknya kerana ingin menumpukan perhatian kepada pengajarannya di
Masjidil Haram. Ini bersesuaianlah dengan gelaran yang beliau sendiri pakai iaitu
"Khuwaidam Talabah al-Ilmu as-Syarif bil Harami al-Makki (Khadam kecil bagi penuntut
ilmu di Masjidil Haram)".
Syeikh Abdul Qadir tidak ketinggalan menghasilkan karya dimana ada di antara kitab-kitab
yang ditulisnya itu masih lagi digunakan sebagai teks pengajian di pondok dan di masjid.
Tulisan beliau meliputi pelbagai bidang seperti usuluddin, tasawwuf, fiqh, politik,
pendidikan dan perundangan. Diriwayatkan sewaktu berada di Makkah, beliau telah
menghasilkan 24 buah kitab dalam bahasa Melayu dan Arab. Antara hasil penulisannya ialah
seperti seperti
Risalah Pokok Qadyani – Risalah ini mendedahkan kesesatan dan bahaya ajaran Mirza Ghulam
Ahmad Qadyani.
Sinar Matahari Buat Penyuluh Kesilapan Abu Bakar Al-Asy’ari – Kitab ini ditulis pada
tahun 1958 mengkritik pemikiran Kaum Muda.
al-Mazhab atau Tiada Haram Bermazhab – Kitab ini juga ditulis pada tahun 1958 mengkritik
pemikiran Kaum Muda.
Pendirian Agama Islam – Kitab ini ditulis pada tahun 1956 dan membicarakan tentang
masalah ideologi ciptaan manusia seperti kapitalisme, sosialisme dan komunisme serta
percanggahannya dengan aqidah dan pemikiran Islam.
Senjata Tok Haji dan Tok Lebai – Kitab ini ditulis pada tahun 1949
Pembantu Bagi Sekalian Orang Islam Dengan Harus Membaca Quran dan Sampai Pahalanya
Kepada Sekalian Yang Mati – Kitab ini ditulis pada tahun 1950
Tuhfat Al-Qari Al-Muslim Al-Mukhtarah Mimma Ittifaqa Alaih Al-Bukhari wa Muslim – Kitab
ini ditulis pada tahun 1952
Bekal Orang Yang Menunaikan Haji – Kitab ini ditulis pada tahun 1953
Penawar bagi Hati – Kitab ini ada diterbitkan dalam versi Rumi oleh penerbit Hidayah
Publishers
Perisai bagi Sekalian Mukallaf – Kitab ini ada diterbitkan dalam versi Rumi oleh Hidayah
Publishers dan Jahabersa.
Buku-buku yang ditulisnya dalam bidang politik dan perundangan antaranya ialah seperti
Kebagusan Undang-undang Islam dan Kecelaan Undang-undang Ciptaan Manusia (1961), Siasah
dan Loteri dan Alim Ulama (1962) dan Islam: Agama dan Kedaulatan (1959).
Syeikh Abdul Qadir sangat gigih mengajar tidak kira walaupun dalam keadaan sakit. Tidak
langsung tampak kesakitan yang dideritainya sebaik sahaja beliau mula mengajar. Apabila
ditanya oleh anak muridnya apakah beliau sudah sembuh, beliau menjawab, "kalau menangis
pun bukan nak lega". Begitulah hebatnya tokoh ulama yang berasal dari Alam Melayu ini
yang sangat gigih berdakwah dan menabur ilmu kepada umat Islam tanpa mengira penat dan
lelah. Pada tahun 1385 Hijriyyah (1965 Masehi), Syeikh Abdul Qadir bin Tholib
menghembuskan nafasnya yang terakhir setelah mengalami penyakit uzur di kakinya.
Jenazahnya telah dimakamkan di perkuburan Ma`la Makkah Mukarramah.
Rujukan utama
http://www.niknasri.com/?p=1378
. Dicapai pada 19 Oktober 2010
http://pondoktauhid.blogspot.com/2010/04/sheikh-qadir-mandili.html
. Dicapai pada 19 Oktober 2010
http://allangkati.blogspot.com/2010/09/syeikh-abdul-qadir-bin-tolib.html
. Dicapai pada 19 Oktober 2010
politik ketemporarianya ialah Sheikh Abdul Qadir Al-Mandili. Ketika kebanyakan ulama di
Masjidil Haram masih bercakap soal isu-isu biasa agama, Sheikh Abdul Qadir telah
memperkatakan tentang masalah menghantar anak-anak ke sekolah Inggeris, kewajipan
menegakkan negara Islam, kewajipan menyertai parti Islam.
Masalah memilih pemimpin bukan Islam dan juga isu judi loteri yang dianjurkan oleh Umno
pada dekad 1950-an. Fatwa-fatwa tegas beliau menyebabkan berlakunya polemik hukum dengan
ulama Umno dan akhirnya karya beliau diharamkan di negara ini. Kerana kesedaran yang
sama juga, Sheikh Abdul Qadir telah menubuhkan PAS cawangan Makkah pada 1954 yang
dianggotai oleh orang-orang Melayu di Makkah dengan beliau sendiri mengetuainya.
Sheikh Abdul Qadir bin Abdul Mutallib bin Hassan adalah seorang ulama besar kelahiran
Sigalangang, Tapanuli Selatan iaitu sebuah wilayah di Sumatera Utara. Dikenali sebagai
Al-Mandili kerana berketurunan Mendailing. Beliau lahir pada 1910 dalam keluarga petani
dan mendapat pendidikan awal di Sekolah Belanda pada 1917 dan lulus darjah Lima pada
1923. Pada 1924, beliau berhijrah ke Kedah kerana mendalami ilmu agama.
Pada mulanya beliau berguru dengan Tuan Guru Haji Bakar Tobiar, di Pondok Penyarum,
Pendang, kemudian berpindah ke Pondok Air Hitam di bawah bimbingan Tuan Guru Haji Idris
dan Lebai Dukun. Pada 1926, Sheikh Abdul Qadir memasuki Madrasah Darul Saadah Al-
Islamiyah (Pondok Titi Gajah ) yang ketika itu baru diambil alih oleh Sheikh Wan Ibrahim
Abdul Qadir (Pak Chu Him) yang terkenal itu. Beliau berguru dengan Pak Chu Him selama 10
tahun sehingga diterima sebagai guru pembantu di pondok ini sekitar 1934. Sesudah 10
tahun di Titi Gajah, Sheikh Abdul Qadir berhasrat untuk berguru dengan abang Pak Chu
Him, Sheikh Wan Ismail Abdul Qadir (Pak Da ‘Ali), seorang ulama besar di Makkah ketika
itu. Pada 1936, beliau bertolak ke Makkah dan berguru dengan beberapa ulama besar
seperti Pak Da ‘Ali Al-Fathani, Sheikh Al-Maliki, Sheikh Hassan Al-Mashat, Sheikh
Muhammad Al-Arabi, Sheikh Syed Al-Alawi dan Sheikh Mohamad Ahyad. Turut menjadi gugu
beliau ialah Sheikh Hasan Yamani, Sheikh Mohamad Nur Saif, Sheikh Yasin Isa Al-Fadani,
Sheikh Abdullah Lahji dan Sheikh Zakarian Abdullah Bela. Akhirnya, beliau diterima
sebagai guru di Masjidil Haram dan dikatakan sebagai seorang ulama ”yang bersangatan
alim” dan digelar oleh Tuan Guru Haji Husein Che Dol sebagai “al-Alim al-Fadhil wa al-
Abdi al-Kamil As-Syeikh Abdul Qadir bin Abdul Mutalib Al-Mandili al-Indonesi” yang
menggambarkan keilmuan beliau.
Sepanjang menjadi guru di Masjidil Haram selama hampir 30 tahun, Sheikh Abdul Qadir
terkenal kerana alim dalam perbagai cabang ilmu sehingga beliau pernah ditawarkan dengan
pelbagai jawatan termasuk sebagai guru agama di Cape Town, Afrika Selatan. Presiden
Sukarno pernah menawarkan kepada beliau sebagai Mufti Indonesia, manakala Al-Malik Saud,
Raja Arab Saudi menawarkan jawatan sebagai Qadi Al-Qudat dengan gaji yang besar, tetapi
beliau menolak kerana ingin menumpukan perhatian kepada pengajaran di Masjidil Haram.
Ini sesuai dengan gelaran yang beliau sendiri pakai iaitu “Khuwaidam talabah al-ilmu
as-syarif bil Harami al-Makki (Khadam kecil bagi penuntut ilmu di Masjidil Haram)”.
Selain mengajar, satu keistimewaan Sheikh Abdul Qadir adalah kebolehan beliau
menghasilkan karya-karya agama. Sepanjang mengajar di Makkah, beliau berkarya
menghasilkan 24 buah karya dalam bahasa Melayu dan Arab, termasuk enam buah karya
terjemahan. Tulisan beliau mencakupi bidang usuludin, fiqh, politik, pendidikan,
perundangan dan akhlak.
Antara karya kontemporari beliau ialah “Risalah Pokok Qadyani” yang mendedahkan
kesesatan dan bahaya ajaran Mirza Ghulam Ahmad Qadyani. Beliau turut mengkritik
pemikiran Kaum Muda dalam bukunya “ Sinar Matahari Buat Penyuluh Kesilapan Abu Bakar
Al-Asy’ari” (1958) dan “al-Mazhab atau Tiada Haram Bermazhab” (1958). Sheikh Abdul Qadir
juga menghasilkan sebuah buku “Siasah dan Loteri dan Alim Ulama” (1962) untuk
menjelaskan hukum berkaitan judi loteri anjuran Umno dan juga Loteri Kebajikan
Masyarakat yang ditaja oleh kerajaan Perikatan ketika itu untuk mengutip dana bagi
membina masjid dan sekolah agama. Oleh kerana ketika zaman kemasyuran beliau itu, Tanah
Melayu baru mencapai kemerdekaan, Sheikh Abdul Qadir turut menulis tentang undang-
undang, politik dan kenegaraan Islam. Beliau telah menghasilkan sebuah buku “Islam:
Agama dan Kedaulatan (1959) untuk menjelaskan tentang pemikiran politik dan kenegaraan
Islam. Buku ini diterbitkan semula oleh Pak Chu Him pada 1962 selepas beberapa polemik
dengan Abdul Rahman Merbok, seorang ulama Umno. Fatwa-fatwa politik beliau juga
disiarkan dalam buku ini, termasuk polemik yang timbul itu.
Sebelum itu pada 1956, Sheikh Abdul Qadir mendahului ulama-ulama lain apabila
memperkatakan tentang masalah ideologi ciptaan manusia seperti kapitalisme, sosialisme
dan komunisme serta percanggahannya dengan aqidah dan pemikiran Islam. Persoalan ni
diperkatakan dalam buku terjemahannya, “Pendirian Agama Islam” (1956). Dalam cetakan
kedua buku ini pada 1957, beberapa ulama telah memuji tindakan Sheikh Abdul Qadir dalam
menyelamatkan aqidah umat Islam ini.
Ketika orang Melayu sedang sibuk memperkatakan tentang pengisian kemerdekaan, Sheikh
Abdul Qadir pada 1961 talah membuat lonjakan besar dalam bidang kenegaraan apabila
menghasilkan sebuah karya yang menolak undang-undang Barat untuk dikuatkuasakan ke atas
umat Islam. Karyanya bertajuk “Kebagusan Undang-undang Islam dan Kecelaan Undang-undang
Ciptaan Manusia (1961)” cuba menjelaskan kepada orang Melayu tentang keadilan dan
kebaikan undang-undang Allah serta masalah kemasukan dan penerimaan undang-undang
penjajah di negara ini.
Buku lain yang ditulis oleh beliau adalah “Senjata Tok Haji dan Tok Lebai” (1949),
“Pembantu Bagi Sekalian Orang Islam Dengan Harus Membaca Quran dan Sampai Pahalanya
Kepada Sekalian Yang Mati” (1950), “Tuhfat Al-Qari Al-Muslim Al-Mukhtarah Mimma Ittifaqa
Alaih Al-Bukhari wa Muslim” (1952), “Bekal Orang Yang Menunaikan Haji” (1953) dan banyak
lagi penulisan sehigga tahun 1962.
Dengan pemikiran politik beliau yang begitu terkehadapan berbanding para ulama yang
lain, Sheikh Abdul Qadir bukan sahaja berjaya menghasilkan karya-karya politik,
pemikiran Islam dan fiqh semasa, tetapi turut terlibat secara langsung dalam gerakan
politik Islam. Sheikh Abdul Qadir telah mempengaruhi murid-muridnya di Makkah supaya
menolak pemikiran nasionalsme, menolak undang-undang penjajah, menolak kepemimpinan
bukan Islam, mewajibkan perjuangan menegakkan negara Islam serta mewajibkan umat Islam
menyertai PAS.
Beliau sendiri menyertai PAS Cawangan Makkah pada tahun tersebut ketika Yang Dipertuan
Agung PAS, Dr Haji Abbas Alias memimpin pasukan kesihatan jemaah haji Tanah Melayu pada
1954. Sheikh Abdul Qadir turut dipilih sebagai Ketua PAS Makkah sehingga beliau
menghidap penyakit ganjil di kakinya yang membawa kepada kematian beliau pada 18
Rabiulakhir 1385 (1965).
Antara murid beliau yang terkenal ialah Tuan Guru Haji Abdul Rahman Sungai Durian,
Kelantan dan Tuan Guru Haji Umar Daud Meranti. Salah seorang anak beliau, Syeikh
Muhammad al-Mandili merupakan guru agama di Masjidil Haram sekarang ini.
Syeikh Abdul Qadir al-Mandili Guru di Masjidil Haram
http://3.bp.blogspot.com/-zA0tisY-zmw/TYjk2j3-
4cI/AAAAAAAAASM/QjBjwE11a10/s400/sheikh_kader_mendeli.jpg
Bukan sedikit tokoh-tokoh ulama yang berketurunan Mandailing berhijrah ke Tanah Melayu.
Antara tokoh terawal yang datang ke Tanah Melayu ialah Syeikh Junid Thala. Tokoh besar
ini lahir pada tahun 1314 Hijriyyah bersamaan dengan 1897 Masehi. Beliau merupakan
pendiri Madrasah ad-Diniyah di Padang Rengas, Kuala Kangsar Perak. Madrasah ini pernah
menjadi pusat gerakan menentang penjajah satu masa dahulu.
Tokoh selanjutnya ialah Syeikh Abdul Qadir Bin Abdul Mutollib Al-Indonesi Al-Mandili.
Beliau pernah menimba ilmu di Kedah dan kemudiannya menjadi tenaga pengajar di Masjidil
Haram. Walaupun menjadi guru di Masjidil Haram, hubungan beliau dengan alim-ulama dan
para penuntut ilmu di Alam Melayu sangat akrab. Beliau sangat mengambil berat tentang
perkembangan semasa samada dari segi agama mahupun politik di Alam Melayu.
Nama penuh ulama ini ialah Abdul Qadir bin Abdul Mutollib bin Hassan. Beliau dilahirkan
pada tahun 1910 Masehi di Sigalangang, Tapanuli Selatan sebuah wilayah yang terletak di
bahagian Sumatera Utara dalam Pulau Sumatera. Latar belakang keluarganya adalah dalam
bidang asas tani. Syeikh Abdul Qadir mendapat pendidikan awal di Sekolah Belanda pada
tahun 1917 dan lulus Darjah Lima pada tahun 1923. Setahun selepas itu beliau berhijrah
ke Kedah untuk mendalami ilmu agama.
Di peringkat awal, beliau menimba ilmu kepada Tuan Guru Haji Bakar Tobiar di Pondok
Penyarum, Pendang. Selepas itu beliau berpindah ke Pondok Air Hitam untuk menimba ilmu
kepada tokoh ulama di situ iaitu Tuan Guru Haji Idris dan Lebai Dukun. Pada tahun 1926,
Syeikh Abdul Qadir memasuki Madrasah Darul Saadah Al-Islamiyah (Pondok Titi Gajah ) yang
pada waktu itu dipimpin oleh Syeikh Wan Ibrahim Abdul Qadir yang lebih terkenal dengan
panggilan Pak Chu Him) oleh masyarakat setempat. Beliau menadah kitab kepada Pak Chu Him
selama 10 tahun. Beliau sangat tekun belajar dan amat ringan tulang. Pada musim cuti,
beliau akan bekerja mengambil upah memukul padi kerana pondok itu terletak di dalam
kawasan padi. Diriwayatkan bahawa telah menjadi amalan beliau untuk menghafaz sambil
memukul padi. Tidak hairanlah beliau menjadi anak murid kesayangan Pak Chu Him
Selanjutnya beliau menjadi guru pondok membantu Pak Chu Him mengajar di situ tetapi
dalam tempoh yang tidak lama. Ini adalah kerana beliau mengambil keputusan untuk
berangkat ke Makkah untuk menimba ilmu kepada kakanda Pak Chu Him iaitu Syeikh Wan
Ismail Abdul Qadir atau lebih dikenali sebagai Pak Da ‘Ail. Pak Da ‘Ail pada ketika itu
merupakan tokoh ulama besar di Makkah. Pada tahun 1936, beliau bertolak ke Makkah dan
setibanya di sana, beliau bukan sahaja berguru dengan Pak Da ‘Ail tetapi juga tokoh-
tokoh ulama lain seperti Syeikh Al-Maliki, Syeikh Hassan Al-Masyat, Syeikh Muhammad Al-
Arabi, Syeikh Sayyid Al-Alawi, Syeikh Muhammad Ahyad, Syeikh Hasan Yamani, Syeikh
Muhammad Nur Saif, Syeikh Umar Hamdan Mahrusi, Syeikh Yasin Isa Al-Fadani dan Syeikh
Abdullah Lahji. Dengan mendampingi ulama-ulama besar ini, beliau telah mendalami ilmu
khususnya dalam bidang Tauhid, Tasawwuf, Fiqh dan Hadith. Ketika berada di Makkah beliau
tambah tekun belajar. Diriwayatkan masanya banyak dihabiskan di Masjidil Haram dengan
mengaji, menghafaz, mengerjakan tawaf dan minum air zam-zam Saking alimnya beliau yang
menguasai pelbagai bidang ilmu maka beliau kemudiannya diterima menjadi guru di Masjidil
Haram. Bukan calang-calang orang menjadi guru agama di Masjidil Haram kerana Masjidil
Haram menjadi tempat perhimpunan alim-ulama untuk menimba ilmu. Syeikh Abdul Qadir telah
mendapat pengiktirafan tokoh-tokoh ulama di Makkah sehingga beliau diberi izin untuk
mengajar di kota suci itu. Disebabkan itulah beliau telah digelar oleh seorang tokoh
ulama Kedah iaitu Tuan Guru Haji Husein Che Dol[1] sebagai "al-Alim al-Fadhil wa al-Abdi
al-Kamil As-Syeikh Abdul Qadir bin Abdul Mutollib Al-Mandili al-Indonesi" yang
menggambarkan tingginya tahap keilmuan beliau. Halaqah pengajiannya sentiasa mendapat
tempat di hati para penuntut ilmu khususnya penuntut yang datang dari Alam Melayu.
Halaqah beliau dikatakan sentiasa penuh, tidak pernah kurang dari 200 orang pelajar.
Beliau mengajar pelbagai bidang ilmu termasuklah ilmu Nahu, Sorof, Hadith, Musthalah
Hadith, Tafsir, Fiqh Syafi`i dan sebagainya.
Ketika menjadi guru di Masjidil Haram, Syeikh Abdul Qadir pernah ditawarkan dengan
pelbagai jawatan termasuk sebagai guru agama di Cape Town, Afrika Selatan. Presiden
Sukarno dikatakan pernah menawarkan kepada beliau jawatan Mufti Indonesia manakala Al-
Malik Saud, Raja Arab Saudi menawarkan jawatan sebagai Qadhi Al-Qudat dengan gaji yang
besar tetapi beliau menolaknya kerana ingin menumpukan perhatian kepada pengajarannya di
Masjidil Haram. Ini bersesuaianlah dengan gelaran yang beliau sendiri pakai iaitu
"Khuwaidam Talabah al-Ilmu as-Syarif bil Harami al-Makki (Khadam kecil bagi penuntut
ilmu di Masjidil Haram)".
Syeikh Abdul Qadir tidak ketinggalan menghasilkan karya dimana ada di antara kitab-kitab
yang ditulisnya itu masih lagi digunakan sebagai teks pengajian di pondok dan di masjid.
Tulisan beliau meliputi pelbagai bidang seperti usuluddin, tasawwuf, fiqh, politik,
pendidikan dan perundangan. Diriwayatkan sewaktu berada di Makkah, beliau telah
menghasilkan 24 buah kitab dalam bahasa Melayu dan Arab. Antara hasil penulisannya ialah
seperti seperti
Risalah Pokok Qadyani – Risalah ini mendedahkan kesesatan dan bahaya ajaran Mirza Ghulam
Ahmad Qadyani.
Sinar Matahari Buat Penyuluh Kesilapan Abu Bakar Al-Asy’ari – Kitab ini ditulis pada
tahun 1958 mengkritik pemikiran Kaum Muda.
al-Mazhab atau Tiada Haram Bermazhab – Kitab ini juga ditulis pada tahun 1958 mengkritik
pemikiran Kaum Muda.
Pendirian Agama Islam – Kitab ini ditulis pada tahun 1956 dan membicarakan tentang
masalah ideologi ciptaan manusia seperti kapitalisme, sosialisme dan komunisme serta
percanggahannya dengan aqidah dan pemikiran Islam.
Senjata Tok Haji dan Tok Lebai – Kitab ini ditulis pada tahun 1949
Pembantu Bagi Sekalian Orang Islam Dengan Harus Membaca Quran dan Sampai Pahalanya
Kepada Sekalian Yang Mati – Kitab ini ditulis pada tahun 1950
Tuhfat Al-Qari Al-Muslim Al-Mukhtarah Mimma Ittifaqa Alaih Al-Bukhari wa Muslim – Kitab
ini ditulis pada tahun 1952
Bekal Orang Yang Menunaikan Haji – Kitab ini ditulis pada tahun 1953
Penawar bagi Hati – Kitab ini ada diterbitkan dalam versi Rumi oleh penerbit Hidayah
Publishers
Perisai bagi Sekalian Mukallaf – Kitab ini ada diterbitkan dalam versi Rumi oleh Hidayah
Publishers dan Jahabersa.
Buku-buku yang ditulisnya dalam bidang politik dan perundangan antaranya ialah seperti
Kebagusan Undang-undang Islam dan Kecelaan Undang-undang Ciptaan Manusia (1961), Siasah
dan Loteri dan Alim Ulama (1962) dan Islam: Agama dan Kedaulatan (1959).
Syeikh Abdul Qadir sangat gigih mengajar tidak kira walaupun dalam keadaan sakit. Tidak
langsung tampak kesakitan yang dideritainya sebaik sahaja beliau mula mengajar. Apabila
ditanya oleh anak muridnya apakah beliau sudah sembuh, beliau menjawab, "kalau menangis
pun bukan nak lega". Begitulah hebatnya tokoh ulama yang berasal dari Alam Melayu ini
yang sangat gigih berdakwah dan menabur ilmu kepada umat Islam tanpa mengira penat dan
lelah. Pada tahun 1385 Hijriyyah (1965 Masehi), Syeikh Abdul Qadir bin Tholib
menghembuskan nafasnya yang terakhir setelah mengalami penyakit uzur di kakinya.
Jenazahnya telah dimakamkan di perkuburan Ma`la Makkah Mukarramah.
Rujukan utama
http://www.niknasri.com/?p=1378
. Dicapai pada 19 Oktober 2010
http://pondoktauhid.blogspot.com/2010/04/sheikh-qadir-mandili.html
. Dicapai pada 19 Oktober 2010
http://allangkati.blogspot.com/2010/09/syeikh-abdul-qadir-bin-tolib.html
. Dicapai pada 19 Oktober 2010